"My nigdy nie śpimy", czyli najbardziej znani detektywi Ameryki

Agencja Pinkertona, pierwsza amerykańska firma świadcząca prywatne usługi detektywistyczne, stanowi jedną z ikon XIX-wiecznej Ameryki. Jej założyciel, pochodzący ze Szkocji Allan Pinkerton, uważany jest za ucieleśnienie amerykańskiego etosu pracy, a sama agencja za niedościgniony wzór tego, jak powinno się tropić przestępców, jednocześnie promując swoją działalność. 

Początki istnienia Agencji Pinkertona sięgają lat 50. XIX wieku, kiedy to Allan Pinkerton,  bednarz pracujący jako detektyw w chicagowskiej policji, założył przy Piątej Alei w Chicago Północno-Zachodnią Agencję Policyjną. Zdecydował się on na własny biznes, gdyż zarobki policjanta nie wystarczały mu aby utrzymać rodzinę. Już od pierwszych miesięcy istnienia biuro detektywistyczne, popularnie nazywane "Agencją Pinkertona", wyspecjalizowało się w zleceniach dotyczących ochrony dóbr i mienia, szczególnie zaś konwojowaniu pieniędzy w transportach kolejowych. W bardzo krótkim czasie pozwoliło to przedsiębiorstwu na wypracowanie sobie pozytywnej renomy w całym stanie Illinois. Przyczyniła się do tego skuteczna technika marketingowa obrana przez Pinkertona. Zamieszczane w gazetach ogłoszenia, plakaty i ulotki informujące o oferowanych usługach skutecznie przyciągały potencjalnych klientów. Sam Pinkerton, w celu wypromowania swojej agencji, publikował książki o tematyce detektywistycznej, inspirowane faktycznymi sprawami. Nie ulega jednak wątpliwości, iż do sukcesu agencji w pierwszej kolejności przyczyniły się nowatorska organizacja pracy i czynniki ludzkie. Agencja Pinkertona wyróżniała się na tle innych przedsiębiorstw jasno sprecyzowanymi zasadami działania i ścisłym przestrzeganiem reguł, niezależnie od okoliczności. Pinkertończycy byli ludźmi doskonale wyszkolonymi, nieprzekupnymi i dociekliwymi. Stosowali oni nowatorskie techniki detektywistyczne, takie jak inwigilacja, praca pod przykryciem, infiltracja środowisk przestępczych, czy prowokacja. Cechą charakterystyczną agencji było również przyjmowanie w swoje szeregi kobiet. Znakiem firmowym agencji, który stał się jednocześnie symbolem pracy pinkertończyków, było otwarte oko z napisem "My nigdy nie śpimy" (We never sleep). Od tej nazwy pochodzi popularne w świecie anglojęzycznym określenie prywatnego detektywa - private eye. 

Prawdziwy rozkwit działalności agencji nastąpił po zakończeniu wojny secesyjnej (w której pinkertończycy brali aktywny udział, wspierając swoimi umiejętnościami siły Unii). Agencja Pinkertona, znana już jako Narodowa Agencja Detektywistyczna, wróciła ze zdwojoną siłą. W jej szeregach było więcej agentów niż żołnierzy w amerykańskiej armii. Pinkertończycy wyszli ze swoją działalnością poza stan Illinois, współpracując z amerykańskim rządem federalnym. Kontynuowali oni działalność w zakresie ochrony kolei, poszerzając pole działania również o walkę z tajnymi organizacjami przestępczymi, często uciekającymi się do przemocy. Pinkertończycy realizowali się również jako służba ochrony kopalń na wschodnim wybrzeżu.

Do największych sukcesów Agencji Pinkertona zaliczyć można sprawę inwigilacji tajnej organizacji Molly Maguires działającej w kopalniach należących do Philadelphia and Reading Railroad w latach 70 XIX wieku. Wydarzenia ta stały się inspiracją dla Arthura Conana Doyle'a w jego powieści Dolina Strachu. Pinkertończycy wsławili się również aresztowaniem Harry’ego Orcharda, zabójcy gubernatora stanu Idaho Franka Steunenberga. Głośnym echem odbijało się również zaangażowanie agentów na Dzikim Zachodzie, gdzie aktywnie tropili oni przestępców takich jak Butch Cassidy, Sundance Kid, Jesse James czy bracia Reno. 

Allan Pinkerton zmarł w  Chicago 1 lipca 1884 roku w wyniku infekcji. Przedsiębiorstwo kontynuowało jednak swoją działalność, a skuteczność działania agencji doceniona została przez władze federalne. Powołane w 1908 roku Federalne Biuro Śledcze (Federal Bureau of Investigation, FBI) wzorowało model swojego działania na Agencji Pinkertona. Sama agencja istnieje do dnia dzisiejszego, od 2003 roku funkcjonując pod nazwą Securitas Security Services USA.

Nie należy zapominać, iż popularność Allana Pinkertona i sukces jaki osiągnęło jego przedsiębiorstwo odcisnęły niebagatelne piętno na amerykańskiej i światowej kulturze popularnej. Znajdowało to swoje potwierdzenie zarówno w czasach Pinkertonowi współczesnych (wspominana już powieść Conana Doyle'a) jak i przez kolejne dekady. Jednym z najbardziej znanych pinkertończyków w kulturze popularnej jest Felix Leiter  - pojawiający się w filmach o Jamesie Bondzie agent CIA, który po utracie ręki i nogi wstąpił do Agencji. Nie będzie również przesadą stwierdzenie, iż postać detektywa z Agencji Pinkertona pojawia się praktycznie w każdej anglosaskiej produkcji filmowej osadzonej w końcu XIX wieku. Ograniczając się jedynie do seriali, wystarczy wymienić tytuły takie jak Ripper Street, Penny Dreadful, Deadwood, The Lizzie Borden Chronicles. W 2014 roku światło dzienne ujrzał oficjalnie licencjonowany przez Agencję Pinkertona kanadyjski procedural The Pinkertons, przedstawiający kolejne sprawy podejmowane przez pinkertończyków od lat 60. XIX wieku. 

Życie Allana Pinkertona to klasyczna historia amerykańskiego self-made mana - człowieka, który przybył do Stanów Zjednoczonych i dzięki ciężkiej pracy osiągnął spektakularny sukces. Stworzone przez niego przedsiębiorstwo stało się jednym z symboli Ameryki końca XIX wieku, do dzisiaj pobudzającym wyobraźnię pisarzy, filmowców i innych twórców kultury. "Nigdy nie śpimy" - mówili agenci Pinkertona w czasach swojej świetności. Mimo iż od tego czasu minęło już ponad sto lat, słowa te nie wydają się tracić na aktualności.   

Magdalena Lisińska